Heel lang vond ik de (voor)laatste zin van De Avonden van Gerard Reve een van de mooiste en troostrijkste uitspraken in de wereldliteratuur: ‘Het is gezien, mompelde hij, het is niet onopgemerkt gebleven’. Ik heb die zin zelfs in preken en overdenkingen gebruikt. Als troost dus. Maar in een tijd waarin we allemaal voortdurend gezien en gevolgd worden, krijgen die woorden op z’n minst een schraal randje.
In haar roman De Consequenties (2014) thematiseert Niña Weijers die schurende kant van de permanente observatie aan de hand van conceptueel kunstenares Minnie Panis – die inderdaad voortdurend gevolgd wordt. Deels omdat ze dat zelf zo georganiseerd heeft, als onderdeel van haar nieuwe kunstproject, deels ook zonder het te weten. Er is een fotograaf die haar op haar eigen verzoek bespioneert en fotografeert; er is ook een esoterische arts die haar als baby en klein kind onder experimentele behandeling had en haar nu opnieuw wil ontmoeten; er is de eindeloze stroom fans en critici. Haar eigen kunstwerken, zoals de dagelijkse vastlegging van haar eigen afval, worden ook beheerst door zelfobservaties. Minnie moet moeite doen om haar lichaam en geest ervan te overtuigen dat ze bestaat. Zelf heeft ze veeleer de natuurlijke neiging om totaal te verdwijnen, op te lossen in het koude niets.
De prangende vraag is niet of zij gezien wordt, maar of er iemand de consequenties trekt uit wat hij ziet – en een poot uitsteekt. Niet voor niets zijn de vaders in het boek de grote afwezigen, en een angstig toekijkende moeder completeert een onaangenaam stil universum. Wie nu precies de megalomane arts is, die Minnie een paar keer beslissend terughaalt naar het land der levenden, blijft onduidelijk, en zijn agenda ook.
Zou het niet beter zijn om de woestijn in te vluchten, waar geen camera’s zijn, maar ook geen mensen, en geen reddende handen? In die vragen, en in talloos vele zijpaden, onzingedachten, briljante ingevingen en rake observaties, houdt deze roman je als lezer op adembenemende wijze gevangen.
Mirjam Elbers 